Pećina Đatlo, Republika Srpska – Đatlo Cave, Republika Srpska

Pećina Đatlo je morfološki najrazgranatiji podzemni sistem Republike Srpske. Nalazi se na Koritskoj visoravni, ispod brda Kobilja glava (1.109 metara), u blizini zaseoka Torine. Prvo poznato speleološko istraživanje pećine preduzeo je srpski geograf Antonije Lazić (rad o ovoj pećini objavio je 1936. godine), kada je istražio kanale gornjeg nivoa u ukupnoj dužini od 525 metara. Speleološka istraživanja prekinuo je kod jame u centralnom dijelu pećine, koju je nazvao „Duboka jama“. Prije Lazićevog speleološkog istraživanja ostaje nejasan period austrougarske okupacije Bosne i Hercegovine, kada se u blizini pećine na brdu Kobilja glava, nalazilo vojno utvrđenje. Potpisi na stijeni u jednom od kanala („Austrijski“) svjedoče da su pećinu posjećivali austrijski vojnici krajem 19. vijeka. Nejasan je karakter ovih posjeta, jer nema pisanih podataka. Prema podacima speleologa SD „Zelena brda“ iz Trebinja, koji su pećinu posjetili 1987. godine, tokom istraživanja najnižih horizonata pronašli su piramidu od kamena koju su Austrijanci napravili u dvorani sa velikim salivom.

Poznato je u literaturi da je francuski speleolog Paul Remi, obilazeći 1936. godine područje Sandžaka, Dalmacije, Crne Gore i Hercegovine, i skupljajući razne oblike pećinske faune, obišao i gornje kanale Đatla. Detaljna istraživanja u pećini preduzeta su 2001. godine i 2003. godine u organizaciji SD „Ponir“, a u saradnji sa speleolozima „ASAK-a“ i Geografskim institutom „Jovan Cvijić“ SANU iz Beograda. Za vrijeme ovih akcija pećina je detaljno topografski premjerena, nacrtan plan i profil, a izvršeni su i alpinistički prodori u horizontalne kanale u završnoj jami („Vertikala perspektive“). Poslije posljednjih istraživanja ustanovljena je ukupna dužina podzemnih kanala od 1.970 metara, sa perspektivom otkrića novih kanala. Speleomorfološki, Đatlo je pećina sastavljena od horizontalnih i vertikalnih kanala, koji su prostorno razvijeni u tri nivoa. Ulaz u pećinu je na oko 1.000 metara apsolutne visine. Vertikalna razlika između ulaza i najniže tačke iznosi 111 metara. Ulaz u pećinu je velikih dimenzija. Sastoji se od velike polukružne dvorane formirane duž površina slojevitosti, salamanjem povlatnih slojeva. Slojevi iznad ulaza su različite debljine, prosječno oko 0,7 metara, a visina 15 metara.

„Glavni kanal“ ili „Kanal Antonija Lazića“ je najveći kanal gornjeg nivoa. Sastoji se od dva dijela ukupne dužine 185 metara. Cijelom dužinom kanala karakteristično je gotovo potpuno odsustvo akumulativnih oblika, dok su zidovi glatki i erodovani djelovanjem nekadašnjeg podzemnog toka. „Austrijski kanal“ se račva sjeveroistočno od „Kanala Antonija Lazića“ i jedini se od svih kanala nalazi iznad glavnog kanala. Ukupna dužina ovog kanala, sa „Dvoranom Zelenih brda“, kojom se kanal i završava, iznosi 169 metara. Od kanala donjeg nivoa najinteresantniji je „Kanal isušene podzemne rijeke“, koji je sa dužinom od 357 metara i najduži kanal pećine. Kanal ima tunelski oblik, karakterističan za većinu horizontalnih kanala ovog objekta. Dno kanala ispunjeno je velikim količinama tankih kora matične stijene, otpalih sa stropa. Na 134 metru, od početka kanala, nalaze se brojne nakupine kalcitnih iglica, kao i krupnih grozdova minerala kalcita. Centralni dio kanala je pregrađen niskim kanalom, čija je visina samo 0,4 metra, a dužina 25 metara. Iza njega kanali zadržavaju već pomenute osnovne karakteristike – tunelski oblik, bez hidrološke aktivnosti.

Horizontalni kanali donjeg nivoa („Treći kanal sa bigrenim kadama“) završavaju jamom („Vertikala perspektive“), koja je krajnji dio dostupan za spelologe. Vertikalni kanal visok je oko 40 metara od najnižeg dijela do stropa. Dno je pokriveno tankim slojem vode i mulja. Zidovi kanala su gotovo u cijelosti pokriveni pećinskim nakitom, posebno velikim bijelim salivima. U zidovima „Vertikala perspektive“ nalazi se nekoliko horizontalnih kanala. Za vrijeme Speleološke akcije „Hercegovina 2003“, banjalučki speleolozi-alpinisti uspjeli su da uđu u jedan od njih, i istraže novih 200 metara kanala. Pojedini kanali, koji se nalaze u „Centralnoj vertikali“, ostavljaju mogućnost za prodore u nove, za sada nepoznate, dijelove pećine. Pećina Đatlo danas više nije hidrološki aktivna. Podzemni tok spustio se u niže, nedostupne horizonte, a u pećini se javljaju samo prokapne vode.