Pećina Orlovača, Republika Srpska – Orlovača Cave, Republika Srpska

Pećina Orlovača je jedina turistička pećina Republike Srpske. Nalazi se u mjestu Sumbulovac, udaljena od magistralnog puta Sarajevo-Sokolac 900 metara. Pećina je odavno poznata u biospeleološkoj literaturi. Viktor Afelbek, kustos Entomološkog odjeljenja Zemaljskog muzeja u Sarajevu, još je početkom dvadesetog vijeka u uskom kanalu („Ulaz prvih istraživača“) pronašao pećinskog insekta kojeg je determinisao poznati koleopterolog Edmund Rajter 1913. godine i dao mu naziv Orlovacensis, po lokaciji na kojoj je pronađen. Podzemni kanali pećine, kakvu sada poznajemo, otkriveni su 1975. godine. Na poziv Save Minića (po kome je pećina jedno vrijeme i nosila ime), speleolozi SD „Zelena brda“ iz Trebinja i smučarsko-planinarskog društva „Jahorina“, Miroslav i Božidar Kurtović, Momčilo Piljević i Muhamed Hadžiabdić, propuzali su kroz 206 metara dugačak, uzak kanal koji se sada naziva „Ulaz prvih istraživača“, i ušli u, do tada, nepoznate dijelove pećine. Narednih godina istraženo je oko 2.500 metara podzemnih kanala.

Pećina Orlovača je svojim kanalima, koji su dugo vremena bili nepoznati i očuvani, privukla istraživače raznih profila. Na više mjesta u pećini pronađeni su tragovi češanja (brušenja) pećinskih medvjeda, izumrlih životinja gornjeg pleistocena. Hrvatski paleontolog Mirko Malez laboratorijski je utvrdio starost ostataka pećinskih medvjeda od 16.000 godina. U istraživanjima 2002. godine, tokom kopanja nastavka turističke staze, pronađene su, ponovo, cijele lobanje medvjeda i više različitih kostiju. Ideja o turističkom uređenju javila se praktično po otkriću do tada nepoznatih dijelova pećine. Projekat turističkog uređenja pećine napravio je Radenko Lazarević 1987. godine. Do 1992. godine u pećini je izgrađeno 220 metara turističke staze, postavljena željezna kapija na ulazu i dovedena električna energija do ulaza. Do praktične realizacije uređenja pećine došlo je tek 2002. godine. U organizaciji Filozofskog fakulteta Univerziteta u Istočnom Sarajevu, pod vođstvom dr Milovana Pecelja, napravljen je prilazni put i stepenište, betoniran nastavak turističke staze kroz pećinu i postavljena rasvjeta. Pećina je otvorena za turiste 14. oktobra 2002. godine.

Ulaz u pećinu Orlovaču nalazi se na 948 metara apsolutne visine u vertikalnoj strani istoimenog brda. Pećina se speleomorfološki sastoji od tri nivoa, od kojih je najinteresantniji „Glavni kanal“, dug oko 1.000 metara, bogato ukrašen pećinskim nakitom. Ovo je, za sada, i jedini dio pećine koji je dostupan za turističke posjete u dužini od 560 metara. Po posljednjem projektu uređenja pećine, kanali i dvorane kroz koje prolazi turistička staza dobile su imena: „Ulazna dvorana“, „Zmajeva jazbina“, „Krokodilski hodnik“, „Dvorana svodova“, „Ermitaž“, „Prolaz svetionika“, „Dvorana slonovo oko“, „Viseći hodnik“, „Tajni prolaz“, „Termopilski prolaz“, „Tajnovita dvorana“ „Medvjeđa dvorana“, „Romanija“ i „Galerija“ („Dvorana Romanija“). Glavni kanal bogat je raznim vrstama dobro očuvanog pećinskog nakita: stalaktitima, stalagmitima, raznobojnim salivima i velikim masovnim pećinskim stubovima, koji su dosta česta vrsta pećinskog nakita u Orlovači. Pećinski nakit je različitih boja. Vrlo često se sreću akumulativne forme, sastavljene od većih kristala iskričavog kalcita. U cijelom pećinskom sistemu, morfološki je najimpresivnija velika dvorana „Galerija“ (stari naziv „Gora Romanija“), duga 70, široka 30 i visoka 15-20 metara. Dvorana je posebno bogata podnim pećinskim nakitom – veliki stalagmitima. Dvorana „Galerija“ speleološki komunicira malim vertikalnim kanalom sa donjim horizontima pećine. Ovaj dio pećine morfološki se sastoji do dugog, suvog kanala (povremeno se za vrijeme velikih padavina potpuno poplavi) i vodenog, kojim protiče podzemni tok rječice Sinjave. Speleolozi Jamarskog društva „Črni galeb“ istraživali su 1981. godine podzemni tok Sinjave, ali je pokušaj prodora uzvodnim kanalom onemogućio uzak sifonski kanal. Pećina Orlovača je podzemni sistem koji još nije u potpunosti speleološki istražen, pa je moguće otkriće novih kanala.

_{Izvor: („Pećine i jame Republike Srpske“, Goran Dujaković – Fotografija: (https://www.sokolacturizam.net/pecinaorlovaca – https://www.riopricesaputovanja.com/v1- https://www.palelive.com/pecina-orlovaca)}