Islamic Cairo, Egypt – Islamski Kairo, Egipat

Stanovnici Kaira tvrde da je Kan el Kalili, najveći gradski bazar izgrađen 1392. godine, imao ključnu ulogu u otkriću Amerike. Naime, oni pričaju da su karavele Kristifora Kolumba krenule da otvore novi trgovački put, čime bi bio srušen monopol Kaira pod vlašću Mameluka, koji su kontrolisali trgovinu širom poznatog svijeta. To je, možda, pretjerivanje, ali tačno je da je grad bio značajan i van granica Egipta, čak i afričkog kontinenta još od osnivanja. Danas, s ogromnom gradskom površinom i petnaestak miliona stanovnika, El Kairah, kako se ime grada izgovara na arapskom, najveća je metropola u Africi. Njegov značaj toliki je da ga Egipćani zovu prosto Masr ili „Egipat“. Suprotno onome što bi se moglo pomisliti, kada se ima u vidu da egipatska civilizacija potiče iz najranijih dana poznate istorije, Kairo je relativno mlad grad, zvanično osnovan 969. godine. Prije toga, na području El Kairaha, na obalama Nila, nalazila su se tri naselja. Zbijena u oblast površine desetak kvadratnih kilometara, ona danas čine islamsko jezgro Kaira.

Prvo naselje El Fustat, bilo je jedva nešto više od vojne stanice, koju je 641. godine osnovao Amr, prvi arapski vladar Egipta. Gradić je napredovao pod vlašću omajadskih kalifa sve do 750. godine, kada su ga osvojili Abasidi, koji su na drugoj obali Nila osnovali El Katai. Abasidski kalif Ibn Tulun pobunio se 870. godine protiv vlasti iz Bagdada, proglasio sebe za kralja Egipta i osnovao tulunidsku dinastiju, a s njom i novi El Katai. Godine 879. naredio je da se podigne džamija, njemu u čast, najveće i najstarije takvo zdanje u Egiptu. Ima jednostavan plan, sa fontanom za molitveno pranje koja čini srce cijelog kompleksa. Do danas, ostala je gotovo nepromijenjena, uprkos dodatku veličanstvenog mihraba ukrašenog mozaikom iz mamelučkog perioda i radovima na obnovi za vrijeme osmanlijske vladavine. Molitvenu prostoriju pokriva pet brodova duž strane koja gleda u pravcu Meke i još dva reda na suprotnoj strani. U njoj se nalaze i dva reda ploča od smokvinog drveta, sa izrezbarenim odlomcima iz Kurana.

Tridesetak godina kasnije, Abasidi skršili su pobunu Ibn Tuluna, uništivši kraljevsku palatu i legendarne vrtove El Kataija, i sjedište vlasti vratili su u El Fustat. Ipak, abasidski Egipat u to vrijeme bio je u haosu, dok je na prostoru današnjeg Tunisa na vlast dolazila nova dinastija Fatimida. Pozivajući se na činjenicu da su direktni potomci Fatime, kćerke Proroka Muhameda, Fatimidi su se ustremili na istok da bi osvojili arapski svijet i proširili pravo, šiitsko učenje. Odlučili su da pohod na El Fustat predvodi Gavhar, nekadašnji rob sa Sicilije, koji je postao njihov najhrabriji general. Prvi spomenik što ga je Gavhar podigao bio je posvećen šiitskoj doktrini. Džamija el Azhar, posvećena Muhamedovoj kćerki Fatimi, svečano je otvorena 972. godine. Malo kasnije, bila joj je pripojena islamska škola, a prva predavanja počela su 975. godine, pa je El Azhar postao prvi univerzitet na svijetu. U približno isto vrijeme, poslije opadanja značaja Bagdada i španske rekonkiste Kordove, univerziteti u ta dva grada bili su zatvoreni, tako da su se ljudi od znanja iz cijelog muslimanskog svijeta počeli okupljati u Kairu. Do kraja XI vijeka El Azhar pohađalo je 11.000 studenata i od tada nikada nije izgubio ulogu svetionika islamske kulture. Tokom vijekova postao je i pokretačka sila svih političkih i društvenih promjena u Egiptu.

S arhitektonskog stanovišta, moderni El Azhar izuzetna je mješavina raznih kultura koje su prošle Egiptom. Ima pet minareta – koji se uzdižu iznad kompleksa načičkanih balkonima i elegantnim bareljefima – i šest ulaza. Glavni, Bab el Muzajini ili Berberinova kapija (zato što su studenti morali da se obriju prije ulaska na univerzitet) potiče iz XVIII vijeka. Poslije nje slijedi malo dvorište koje vodi do Akbaugavija Madraša, zgrade podignute 1340 godine, koja danas služi kao biblioteka. S druge strane, Bab el Kaitbaj vodi ka najvećem dvorištu, okruženom verandama iz različitih perioda. Nazivi i ukrasi verandi svjedoče o dijelovima islamskog svijeta iz kojih su dolazili studenti i učitelji. Džamija El Hakim, izgrađena između 990. i 1013. godine, takođe potiče iz doba Fatimida. Uprkos obnovi za vrijeme Mameluka, još uvijek ima prvobitne mermerne zidove i izvanredne gipsane dekoracije. Džamija ima i veliki istorijski značaj, zato što je podignuta po nalogu osnivača sekte Druza. Džamija El Akmar (Siva džamija) elegantna je kamena građevina čiji hodnici imaju ukrase slične stalaktitima. Ta džamija, i neke od najljepših gradskih kapija, kao što su Bab el Nasr i Bab Zuvajlah, izgrađene su krajem XI vijeka.

Međutim, značaj Fatimida je, do tada, već počeo da slabi. Početkom XII vijeka Egipat je postao poprište sukoba između krstaša i Seldžuka, nove islamske sile koja je došla iz stepa centralne Azije. Predvođeni Nuredinom Seldžuci su 1168. godine zauzeli Kairo. Novi vladar umro je iduće godine, a upravu nad gradom preuzeo je mlađi zapovjednik, kome je bilo suđeno da postane jedna od najvažnijih figura srednjovjekovne istorije: Salah ad Din, poznatiji kao vladar Saladin. Uprkos glasu koji je stekao među krstašima, Saladin je kao vladar podsticao miroljubiv život različitih naroda Kaira i gradu podario novu arhitekturu. Njegova citadela, čija je jedina „mana“ bila to što je napravljena od kamenih ploča uzetih s piramida, predstavlja jedno od najvećih blaga Kaira. Njene zidine visoke su jedanaest metara i preko tri metra debele, a zgrade koje je podigao unutar nje ilustruju Saladinovu vojničku genijalnost. Tu je i rezervoar dubok 95 metara, koji je mogao da obezbjedi, maltene, neiscrpne rezerve vode u slučaju opsade. Kompleks je vremenom bio proširen kraljevskom palatom i štalama u kojima je moglo da se smjesti 4.800 konja. Godine 1182. Saladin je otišao da brani Palestinu i Siriju, i nikada se nije vratio u Kairo. Većina pripadnika njegove vojske i dvorskih dostojanstvenika bili su bivši robovi ili ratni zarobljenici koji su prihvatili islam. Time su zadobili povjerenje Seldžuka i postali vrlo uticajni u vlasti. O njima se govori kao o Mamelucima koji su 1249. godine, poslije smrti Saladinovog nasljednika, preuzeli vlast nad Kairom. Vladali su kao apsolutna monarhija sve do kraja XIV vijeka i nastavili da ukrašavaju Kairo džamijama, javnim i stambenim zdanjima, hamamima (javnim kupatilima), vjerskim školama, karavan-serajima, pijacama i fontanama. Najbolji predstavnik mamelučke arhitekture jeste Kalaun, kompleks koji obuhvata džamiju, medresu (školu Kurana), mauzolej i mauristan (bolnicu), aktivan sve do 1920. godine.

U džamije, vrijedne pažnje, spadaju i Aksunkur iz XIV vijeka, poznata kao Plava džamija zbog svojih plavih i tirkiznih keramičkih pločica iz Iznika, zatim El Muajad iz XV vijeka, zvana Crvena džamija, s elegantnim mermernim ukrasima prošaranim slonovačom i biserima. Svoj vrhunac Kairo je doživio za vrijeme Mameluka, kada je postao raskrsnica trgovačkih puteva između Istoka i Zapada. Otvaranje trgovačkog puta preko Rta dobre nade 1488. godine označilo je kraj egipatskog monopola i podudarilo se s pobjedom Otomana nad Mamelucima, koji su zatim vladali Egiptom sve do početka XIX vijeka. Trgovačka tradicija grada opstala je, što pokazuju i brojne pijace, posebno Kan el Kalili. Izuzetno razvijeno zanatstvo stanovnika Kaira, koji su posebno vješti u pravljenju nakita, oblikovanju stakla, rezbarenju drveta i vezu, može se vidjeti iza zidina El Guri Vakala, jedne od najzanimljivijih zgrada u gradu koja je služila kao hotel za trgovce iz Azije, Afrike i Evrope.

_{^{Izvor informacija: (“Svetska baština pod zaštitom Uneska – Riznice umetnosti”, Marko Kataneo, Jasmina Trifoni) – Fotografija: (https://www.istockphoto.com)}}