The old town of Djenné, Mali – Stari grad Džene, Mali

Svakog ponedjeljka na velikom, kvadratnom trgu, ispred džamije, u gradu Džene, formira se živa pijaca na kojoj ljudi iz naroda Songai, Peul i Bozo prodaju sušenu ribu, kola orahe, živinu, koze, raznobojne pamučne tkanine, grnčariju i osnovno pokućstvo. Ta skromna dobra nemaju mnogo veze s modernim svijetom i tako grad ispunjavaju atmosferom koja kao da se nije promijenila vijekovima. Džene je najstariji grad u podsaharskoj Africi. Osnovan je oko 250. godine p.n.e. nadomak obale rijeke Bani, oko tri kilometra od tadašnjeg grada. Naziva se još i Džene-Dženo, a to ime koriste i antropolozi kada govore o civilizaciji što je cvjetala nezavisno od sjevernoafričkih uticaja i proizvela složenu urbanu cjelinu površine preko 33 hektara, sa originalnim arhitektonskim stilom koji počiva na upotrebi opeke sušene na suncu. Stanovnici Džene-Dženoa ručno su pravili i mnoge predmete izvanrednog kvaliteta – posebno statue animističkih božanstava od terakote – koji su veoma cijenjeni u muzejima i među kolekcionarima širom svijeta.

Svoje današnje obličje grad je dobio u IX vijeku, a s njegovim razvojem stari grad Džene-Dženo postepeno je gubio na značaju. Razvijao se kao stjecište trgovaca koji su dolazili iz sudanske pustinje i tropskih šuma Gvineje. Oko 1240. godine, sultan Koi Kunboro, vladar Džena, prihvatio je islam i svoju palatu pretvorio u džamiju. Grad je postao mjesto hodočašća za muslimane i vremenom stekao je reputaciju akademskog centra za narode iz delte Nigera, tako da je u jednom trenutku imao sto škola Kurana. Godine 1498. Džene je bio pripojen carstvu Songaija, ali 1591. godine pripao je vladarima Maroka koji su, zahvaljujući njegovom povoljnom položaju na obali rijeke i maloj udaljenosti od karavanskog centra Timbuktua, od njega načinili centar za trgovinu zlatom i solju iz sjeverne i centralne Afrike. Grad gravitira oko Velike džamije koju je 1906. godine izgradio majstor zidarstva Traore, na mjestu džamije podignute vijek ranije. Ta prethodna džamija bila je podignuta na mjestu one iz XIII vijeka, koju je uništio šeik Amadu, jer ju je smatrao suviše razmetljivom. Velika džamija leži na prostranoj pravougaonoj platformi od opeka sušenih na suncu. Zidove od ćerpiča prekriva banko, mješavina riječnog blata i pirinčane pljeve. Učvršćena je pomoću 80 stubova napravljenih od palminih stabala prekrivenih opekama od blata i sastoji se od nekoliko dvorišta, koja služe kao molitveni prostori i brojnih minareta, s vrhovima u obliku nojevog jaja, simbola plodnosti i čistote.

Zidine se sastoje od 18 bastiona koji naglašavaju vertikalnu liniju zdanja. Da bi se konstrukcija učinila čvršćom i unutrašnjost poštedjela od ljetnjih temperatura, zidovi džamije variraju u debljini, od 70 centimetara pri dnu, do 40 pri vrhu. Dijelovi kuća pokriveni su krovovima u obliku poklopaca od keramike koji se noću skidaju da bi se prostorije provjetrile. S puteva oko džamije diže se prašina. Oivičeni su starim, dvospratnim kućama, koje su, takođe, napravljene od opeke sušene na suncu i pokrivene bankom, a raspoređene su oko centralnog dvorišta. Ima ih oko 2.000, od kojih je 198 uključeno u projekat obnove u saradnji s Uneskom. Za vrijeme kišne sezone, spoljni zidovi džamije i kuća „tope“ se pod obilnim padavinama i svakog proljeća stanovnici vraćaju ih u prvobitni oblik; dužnost žena je da prenesu vodu i pripreme mješavinu banko. Šare koje se obnavljaju sprale su kiše: kulturno naslijeđe i kolektivno sjećanje naroda Džene omogućavaju preciznu reprodukciju drevnih građevina – mješavine ranog islamskog i prvobitnog Džene-Dženo arhitektonskog stila. Oblikujući blato golim rukama, oni uspjevaju da naprave iznenađujuće ravne zidove sa oštrim ivicama. Nažalost, poslije „incidenta“, kada je grupa modnih fotografa objavila snimak unutrašnjosti Velike džamije i tako narušila svetost mjesta, nemuslimanima ograničen je pristup tom zdanju. Zauzvrat, ljubazni stanovnici Džena uvijek su raspoloženi da vas ponude šoljicom čaja u hladovini svojih domova.

_{^{Izvor informacija: („Svetska baština pod zaštitom Uneska – Riznice umetnosti“, Marko Kataneo, Jasmina Trifoni) – Fotografija: (https://www.gettyimages.com)}}